Cancioneiro do pobo de Sabucedo
Roi Vicente Monteagudo

CANDO UN POBO CANTA

Desde as Música da Terra de Montes queremos expresar o noso profundo agradecemento a Roi Vicente Monteagudo polo seu rigoroso traballo de recollida das coplas e cantares tradicionais de Sabucedo, unha verdadeira xoia do patrimonio cultural galego. Este traballo reflicte un esforzo apaixonado por preservar a memoria dunha comunidade a través das súas expresións artísticas e sociais. Tamén queremos recoñecer a Paulo por facernos chegar este material, permitindo que sexa publicado e posto en valor nesta plataforma para deleite e estudo das xeracións actuais e futuras.

O traballo de Roi Vicente Monteagudo subliña que “cando un pobo canta, expresa nas súas cancións os seus sentimentos e xeitos de vida, ou o xeito de entendela.” Estas coplas tradicionais reflicten non só os sentimentos máis profundos da xente, senón tamén a súa forma de entender o mundo e interactuar con el.

Os contextos das cantigas tradicionais

Segundo o traballo de Roi, as coplas tradicionais de Sabucedo nacen e se desenvolven en espazos de socialización como as eiras, cubertos e muiños. Estas reunións, coñecidas como “xuntoiros”, eran organizadas en lugares como o cuberto de Mariano Bugallo, José Ovelleiro ou María Blas, onde a mocidade se xuntaba para cantar, bailar e gozar ao son das pandeiretas. Tamén destacaban os encontros no cuberto de Rosa de Moreira, quen inicialmente cedeu este espazo á mocidade a cambio de que lle reparasen o tellado, aínda que logo só puideron usalo durante un ano.

Especialmente concorridos eran os xuntoiros da casa de Felisa, onde Antonio Monteagudo cobraba un patacón por asistente, ou os bailes organizados nos salóns de baile da zona. En Sabucedo, o salón de Antonio Monteagudo atraía tanto a gaiteiros como o Gaiteiro de Sorribas como acordeonistas da talla de Diosiño, Troáns ou Leodino dos Castros. Ademais, cómpre destacar o salón de Tojino, na Portela, e o da Tanoira, nas Tres Aldeas, que se convertían en puntos de encontro para os mozos e mozas da comarca.

Os moíños tamén xogaron un papel fundamental como lugares de reunión e intercambio cultural. Alí, a mocidade adoitaba compartir coplas e improvisacións que, con frecuencia, eran exclusivas da aldea, resultado da creatividade e o enxeño das súas xentes.

A evolución e perda das tradicións musicais

Tal como reflicte Roi Vicente no seu traballo, o paso do tempo, a chegada dos salóns de baile, a radio, a televisión e a emigración foron elementos que contribuíron ao progresivo esmorecemento destas tradicións. Ademais, a Guerra Civil Española supuxo unha ruptura xeracional significativa: a falta de mozos e o impacto emocional do conflito dificultaron a continuidade dos xuntoiros e das coplas. A perda de espazos de encontro comunitario fixo que moitas destas cancións quedasen relegadas ao esquecemento.

Un traballo en continua construción

A publicación deste traballo, aínda que incompleto, responde á urxente necesidade de documentar e preservar un legado cultural que podería desaparecer co tempo. A tradición oral, por natureza, está en constante transformación, e a súa recollida e difusión permiten que non só se conserve, senón que continúe viva a través das xeracións. Compartir este material facilita que a comunidade e os estudosos poidan seguir enriquecéndoo, garantindo así que as coplas e cantares de Sabucedo non caian no esquecemento, senón que permanezan como testemuñas dunha identidade colectiva e dunha forma única de entender o mundo.

Un legado que debemos preservar

Ao publicar este traballo, desexamos contribuír á conservación e difusión dun patrimonio único que encapsula o espírito de Sabucedo. Como ben sinalaba Avelino Rodríguez Elas en 1921, citado por Roi Vicente Monteagudo, a copla popular é unha manifestación artística que encerra nunha brevidade case minúscula toda a forza, a emoción e a riqueza dunha cultura.

Como se menciona no traballo, Vicente Risco explicou que as cantigas populares cumprían unha función social indispensable ao acompañar as diferentes actividades e ciclos da vida cotiá, sendo un reflexo da identidade dun pobo.

Facemos un chamamento á comunidade e aos estudosos para que valoren este legado e continúen co labor de preservar e transmitir as tradicións musicais e culturais de Sabucedo. Porque, como ben se di, un pobo que esquece as súas tradicións camiña cara á perda da súa identidade.


Que podemos atopar?

Aquí tes o índice adaptado para unha web, cun formato máis limpo e intuitivo, pensado para navegación en liña:

CANTO DE ESCOLA

Esta cantiga cantábana os rapaces da escola de Sabucedo, sendo o propio mestre Francisco Reguiero Moreiraqeu llela ensinaba. Angelita cóntanos que ía o mestre diante e tódolos nenos atrás súa ó arrededor da escola ó son dun bombo, e ás veces dunha gaita tamén; namentres a cantaban os cativos ían marcando cos seus pasos os ritmo da cantiga:

E toca o pandeiro
e tócache ben ;
a ghaita toca que toca
e nós baila que baila tamén.

Touporroutou, pandeiro tan velliño
que nas mans das nósas abuelas , queridiño;
tocabas nas foliadas con xeitiño.
Bótome a tombos , a tombos, a tombos
así fai o tamborileiro tamén;
chascarráschás as pandeiretas
nas mans das rapazas bríncanche ben.

CANTOS DE REIS

Ata hai ben poucos anos aínda se podía ver ós rapaces de Sabucedo polas rúas e corredoiras da aldea á procura do aguinaldo, fose éste cartos ou chourizos, na época do Nadal. (Parece ser/comprobar que) Sabucedo tiña o seu propio e xenuino “cantar de reis”, obra do mestre, cantar que dicía así:

Aquí venimos los Reis(es)
dispuestos para cantar,
si ustedes nos dan licencia
iremos a principiar.

Somos veciños d’Arabia
aquí vimos coma sempre,
canta-los Reis onda o lume
se ustedes no-lo consenten.

Varrede a cociña
desatade o saco,
bailade mociños
pra ghana-los cartos.

E Dio-lo paghiño
há-no d’estimar,
a xente da casa
algho há-nos de dar.

CANTO PARA ESPANTAR O TRONO

Era este un canto para escorrentar as treboadas. O característico deste cantar é que se cantaba dende o campanario da Igrexa, levando o ritmo cadencioso da campá. Neste mester era coñecida a campaneira vella de Quireza.

Tente trono,
tente en ti,
que Dios manda
máis que ti 

Hay una voz en los cielos
que se llama Tinidad,
válghame Dios en los cielos
su divina majestad 

Tente trono,
tente en ti,
que Dios manda
máis que ti

CANTAR DE SABUCEDO

Xa máis recente é o seguinte cantar,obra de Francisco Regueiro, qeu aínda que nun primeiro momento se refería ós mozos do lugar de Sabucedo coñecido como o Recanto, co tempo foise convertindo nunha especie de himno festivo de todo o pobo. Aínda que orixinariamente era en castelán, actualmente adóitase cantar en galego, e a verdade é que non hai cea ou xuntanza que se precie na que non se cante, sendo habitual que nas mesmas diga alguén algo parecido a “e agora a de Sabucedo!!”:

Somos do Recanto
de Sabucedo
somos os que armamos
todo o folklore
en tódolos pueblos.

E tamén tomamos café,
bebemos coñac
e viño blanco 

E tamén sabemos bailar
o pasodoble,
o tuist e o tango.

Si quieres ser

un chico bueno, 

júntate a nosotros

que te enseñaremos.

Co tempo fóronse engadindo outras estrofas a esta parte orixinal:

Y si no se le quitan bailando
los colores a la tabernera,
y si no se les quitan bailando
déjala que se joda y se muera. 

Y son, y son
y son unos fanfarrones,
que cuando van por las calles
van robando corazones. 

Y si no se le quitan bailando
los colores a la tabernera,
y si no se les quitan bailando
déjala que se joda y se muera.

O PAU DE SANGUIÑO

Un vello arrimado a un pau de sanguiño.
Ai, ai!
Iba mirando de cara ó pinar,
e de fatigado
virou unha pedra
e sentouse nela
pra folgos tomar.

Canta sapo, canta,
eu máis ti somos dous.
O sapo choroso repuxo cantando:
Clou, clou.

Choraban as ánimas tal noite como ela.
Ai, ai!
Ardeuche a casa,
morreu a muller,
ardeume a xugada,
na corte a besta,
e, coa mala sorte,
boteime a perder.

Canta sapo, canta,
eu máis ti somos dous.
O sapo choroso repuxo cantando:
Clou, clou.

Vendín pros tributos parcelas e hortas.
Ai, ai!
Despois polo mundo boteime a pedir,
enterrei as casas coas portas abertas,
e os cans salen delas e fanme fuxir.

Canta sapo, canta,
eu máis ti somos dous.
O sapo choroso repuxo cantando:
Clou, clou.

Fomeghan as casas na aldea lexana,
detrás dos picotos vanse pondo o sol.
Tornan as ovellas e os homes van con elas,
que triscan o céspede no monte do mol.

Canta sapo, canta,
eu máis ti somos dous.
O sapo choroso repuxo cantando:
Clou, clou.

PASODOBRES

Date la vuelta, ghuapo,
date la vuelta,
que quiero ver el vuelo
de tu chaqueta.

De tu chaqueta, ghuapo,
de tu chaqueta,
date la vuelta, ghuapo,
date la vuelta.

Manolo, dime a dónde vas,
Manolo, que aburrido estás.
Dime a dónde vas, Manolo?
Dime a dónde vas, bien mío.

Yo me voy a la taberna
a echar un vaso de vino.

Manolo, dime a dónde vas,
Manolo, que aburrido estás.

Dame lume, Lola,
polo vertedeiro,
dame lume, Lola,
que eu son o ferreiro.

Se eres o ferreiro,
sube para arriba,
comerás o caldo
nunha bacenilla.

Palmira, lará, Palmira,
Palmira, que triste estás,
Palmira, lará, Palmira,
de ronda co teu rapaz.

De ronda co teu rapaz,
de ronda co teu pimpón,
Palmira, lará, Palmira,
Palmira do corazón.

Palmira se compró un traje,
pensando que se casaba,
el traje era muy bonito,
ella quedó como estaba.

Vaite lavar, porcona,
vaite lavar,
se non che chega o río,
tírate ó mar.

Tírate ó mar, porcona,
tírate ó mar,
vaite lavar, porcona,
vaite lavar.

Anda Maruxiña, remenda o refaixo,
que o tes rachado por riba e por baixo,
por riba e por baixo,
por baixo e por riba,
anda Maruxiña, remenda a puntilla. 

Ai roxiña, roxiña po pelo,
ven comigo mallar no centeo,
o centeo, o centeo, a cebada,
ai roxiña, miña namorada. 

VALS

Anda, Maruxiña,
remenda o refaixo,
que o tes rachado
por riba e por baixo.

Por riba e por baixo,
por baixo e por riba,
anda, Maruxiña,
remenda a puntilla.

Ai, roxiña, roxiña, po pelo,
ven comigo mallar no centeo.
O centeo, o centeo, a cebada,
ai, roxiña, miña namorada.

COPLAS REFERENTES A SABUCEDO

Para Sabucedo cantando,
vida do meu corazón,
para Sabucedo cantando,
para outro lado non.

O lughar de Sabucedo
heino de fundir a tiros,
unha rapaciña que hai nel
rouboume os cinco sentidos.

Santa Polonia en Quireza,
Ecce Homo en Cerdedo,
a Candelaria no Pegho
e as eghuas en Sabucedo.

Sabucedo desde lonxe,
de lonxe parece vila,
un caravel na entrada,
unha rosa na salida.

A subila e a baixala,
a costiña da Tomada,
a subila e a baixala,
perdín a miña navalla.

Se pasas por Sabucedo,
pola beiriña do adro,
rézalle un Ave María
á Virxe do Rosario.

O lugar de Sabucedo
está nunha baixadiña,
se tes o amores nel,
dichosa de ti, meniña.

Sabucedo bonitiño,
bonito coma unha flor,
carretera polo medio
e aghora polo arredor.

Para Sabucedo hei d’ir,
para Sabucedo hei d’ir,
Anque me poñan cancelas,
todas as hei de partir.

Para Sabucedo hei d’ir,
anque me poñan cancelas,
anque bote toda a noite
abrindo e pechando nelas.

O lugar de Sabucedo
non é lugar nin aldea,
é un camiño no fondo
donde o lobo oubea.

O lugar de Sabucedo
é moi lindo de querer,
ten un loureiro no medio
que alumea sen arder.

As mozas de Sabucedo,
todas xuntas nunha eira:
unhas cantan e outras bailan,
e outras non hai quen as queira.

CANTOS DE DESAFÍO

A) Aldea de riba e aldea de baixo:

Arriba, pandeiro roto,
abaixo, manta mollada,
viva a aldea de riba,
que a de abaixo non vale nada.

O pandeiro toca ben
as ferriñas danlle o son,
as mociñas que o tocan
da aldea de riba son.

O pandeiro toca ben
as ferriñas danlle o son,
as mociñas que o tocan
da aldea de riba son.

As da alde a de baixo decíanlle ás da aldea de riba, mofándose dos seus mozos (de Tomonde):

Velaí vos van,
pequeniños e marelos,
levan o paso de can.

E as da alde de riba contestábanlle:

Se vas á aldea de baixo,
dálle recordos a tres:
á barbuda, á vella
e á “outra”, se a ves.

B) Cos pobos do arredor:

Dunha volta as mozas de Vilaboa botáronlle a unha moza de Sabucedo:

Arrímate a los rincones,
que bien lo sabes hacer,
has perdido la vergúenza
no tienes más que perder.

Foi entón cando lle espetou a Taboada:

As mozas de Vilaboa,
cando van á confesión,
collen ó cura polo beche
coma se fora un castrón.

Cantábanse dende Taboazas, dende o carreiro dos Cabeiros, dende o Curuto, para que oíran as de Tomonde:

As mociñas de Tomonde
son poucas e valen menos;
van a tres perras o cento,
coma os xurelos pequenos.

En Tomonde non hai mozas,
na Barbeira ghana delas;
vindo cara Sabucedo,
bonitiñas como velas.

Os de Sabucedo
comen o caldo acedo.
Se vas a Quireza,
o pan non che esqueza.

Eime de ir casar a Castro,
que é terra de moito pan;
o forno de miña soghra
bota silva polo vrán.

Eime d’ir casar a Castro,
que demonio pode ser,
anque non haxa máis,
pataquiñas ha de haber.

As mozas de Vilaboa
cando van coas ovellas,
van apañando caghallas
pensando que son herbellas.

As mozas de Vilaboa,
non é unha, que son todas;
pon a tres pares de medias
pra ter as pernas ghordas.

As de Vilaboa, cando van co ghando,
espétan a vara e bailan o tango,
e bailan o tango e maila muiñeira,
ás de Vilaboa non hai quen as queira.

Desde aquí a Vilaboa
hai media leghua de monte.
Viva quen paseaba
alá pola media noite!

C) Con outras persoas presentes ou non no baile:

Exemplo destas é a que lle argallaron as mozas a Trina Bugallo, que andaba a falar cun zapateiro de Codeseda. Parece que lla cantaban as da aldea de baixo:

A muller do zapateiro,
 por ben bonita que sea,
 sempre ten os dentes neghros
 de tirar pola correa.

En la feria en Forcarei,
 una vaca se ha vendido
 y ha dado mil pesetas,
 ¡vaya neghocio blandido!

Barreiro barraco,
 metido nun saco,
 de patas pra riba,
 fumando tabaco.

Voy a echar la despedida
 por riba de una pelota:
 o pai do fillo de Rosa
 éche Fernando de Cota.

Hai unha rúa que arrasa,
 hai unha rúa que arrasa,
 na casa das Cotobadas
 a máis vella é a Tomasa.

Mariana de Soutelo,
 despois de vella, ghaiteira,
 mandoume facer un saio
 aberto pola dianteira.

O río cando vai cheo
 leva follas e folliñas,
 tamén podía levar
 as miñas malas veciñas.

O río cando vai cheo
 leva carballos e follas,
 tamén podía levar
 as lenguas murmuradoras.

Nós de aquí e vós de alá
 somos tantos coma vós,
 nós comemos o carneiro
 e as cornas son para vós.

Cara de cuerno y candil,
 cara de cuerno y candil,
 fuciño de porco bravo,
 barrigha de tamboril.

Chamáchesme pera podre,
 eu a ti mazán podrida,
a pera toda se come,
 a mazán toda se tira.

Cando canto, canto rabias,
 quen mas oe, ben mas entende,
doume Dios habilidá
 pra comprar a quen me vende.

Vai á merda, vai á merda,
 cara de cañoto seco,
vai á merda, vai á merda,
 que eu contigho non me meto.

Anda coxo que che é noite,
 busca pousada con día,
os coxos da miña terra
 búscana ó mediodía.

D) Contra o/a  mozo/a pretendente:

Tengo un amor tartamudo,
 para hablar tartamudea,
 para decir que me quiere
 tarda tres horas y media.

Monteira, miña monteira,
 miña monteira gharrida,
 cantos homes enghañaches
 indo por Soutelo arriba.

Teño un amor, teño dous, teño tres,
 non quero máis,
 teño un amor conocido,
 non quero conocer máis.

Sempre me andas: voume, voume,
 xa te podías ter ido,
 se te foras hai un ano,
 xa me tiñas esquecido.

Los amores que tú tienes
 ya los he tenido yo,
 me alegro que te diviertas
 con lo que a mí me sobró.

Heiche de botar un tiro
 rasteiriño polo chan,
 a dama que non é túa
 nunca lle botes a man.

Me preghuntas si te quiero,
 vaya que buena preghunta,
 ni te quise ni te quiero,
 ahora peor que nunca.

Anduvécheste alabando
 que non me podías ver.
 Dios cho paghe, queridiño,
 é o que quería saber.

Arrimeime a ti, loureiro,
 pensando que eras calado.
 Loureiro langhoreteiro,
 todo tras langhoreteado.

Quedaches de vir ás nove,
 viñeches ás nove e media,
pensas que non é pecado
 enghañar a quen espera.

Se por pobre me desprecias,
 digho que tienes razón,
 amor pobre y leña verde
 arde cuando hay ocasión.

Pensaches de me dar palla
 cousa que nunca comín,
 o teu palleiro non ten palla
para darme a min.

Pensaches que te quería
 érache un anghaño teu,
 nesa túa fermosura
 non me namoraba eu.

Pensas que che quero moito
 porque miro para ti,
 así Dios me favoreza
 como me río de ti.

Alghún día non quixeches,
 aghora queres, non quero,
 dille a teu pai que te poña
 onde ten o unto vello.

Pasei pola túa porta,
 encirráchesme o cadelo,
 ti fixéchelo de risa,
 o can tomouno en serio.

Pasei pola túa porta,
 non me quixeches abrir.
 Dios cho paghe, queridiño,
 eu xa quería fuxir.

Costureira non a quero,
 tecedeira non ma dan,
 a filla dun labrador
 téñoa coma na man.

Costureira non ma dan,
 se ma dan tiro con ela,
 tódolos pillos da calle
 dormen á noite con ela.

Os meus ollos teñen a culpa,
 a eles me hei de volver,
 que foron tomar amores
 onde non debía ser.

Como quieres que te quiera
 y ponga mi amor en ti,
 si eres como una veleta,
 hoy aquí y mañana allí.

Eres como una veleta
 que está encima de una torre,
 viene un viento y otro viento,
 y a todos le corresponde.

El amor de la mujer
 es como el de la gallina,
 que cuando le falta el gallo
 a cualquier gallo se arrima.

Castiñeiro sen ourizos,
 que castañas has de dar,
 home pequeno e sen barba,
 que amores has de tomar.

Non quero casa caída
 nin parede derrotada,
 nin amor que fose doutra
 que a vida teña apenada.

O cariño que che teño
 e mailo que che hei de ter,
 cabe na folla dun fento,
 inda non o ha de encher.

O cariño que che teño
 cabe nunha man pechada,
 nin é moito, nin é pouco,
 nin é algo, nin é nada

O amor que ha de ser meu
 ha de ter o cu de pau,
 a barrigha de manteca,
 os ollos de bacallau.

Con la p eres Pepita,
 con la u eres Urbana,
 con la t eres Teresa,
 y con la a eres Ana.
 Léeme estas cuatro letras
 y verás como te llamas.

E) Curas

Antonio Rama Lestón
 cara de ghinda madura,
 San Lourenzo, meu señor,
 quen temos por noso cura.

Señor cura da parroquia,
 a doutrina non lla sei,
 pídame unhas cantinelas
 que eu llas repinicarei.

El señor cura no baila
 porque tiene la corona,
 baile, señor cura, baile,
 que Dios todo lo perdona.

O carabel cando nace
 chámanlle carabeliño,
 tódolos fillos dos curas
 chámanlle ó pai “señor tío”.

O cura cando vai fóra
 leva a criada na mula,
 na primeira carballeiriña
 dálle unha sacudidura.

O cura cando vai fóra
 déixalle dito á criada:
 "Veña cedo, veña tarde,
 déitate na miña cama."

O cura e maila criada
 ordenaron de moer,
 tiñan a leña no monte
 e a fariña para moer.

O cura que me casou
 era ben casamenteiro,
 unha moza como eu era
 casoume cun serralleiro.

Se queres aquí, aquí,
 se queres alá, alá,
 se queres na casa do cura,
 na casa do cura será.

F) Sogras

Da banda dalá do río
 asubioume unha melra,
 hache de ser miña soghra
 que está seghando na herba.

Miña soghra morreu onte,
 enterreina no inferno,
 dixéronme os demos todos:
 "Temos leña pro inverno."

Miña soghra forradora,
 ben chea vai de forrar,
 inda ten o unto vello
 do porco que ha de matar.

Miña soghra morreu onte,
 enterreina nun barranco,
 pasei onte por alí,
 inda rebuleu un zanco.

Miña soghra non me quere,
 heina de facer rabiar,
 heille de enghañar o fillo,
 heillo de deixar quedar.

Todas las suegras son malas,
 todas las suegras son malas,
 hicieron una de azúcar
 y todavía amargaba.

Pasei pola túa porta,
 axexei polo cerrollo,
 o demo de túa nai
 meteume un pau por un ollo.

Miña soghra quéreme mal,
 miña cuñada tamén,
 estando ben co meu home
 non se me da por ninguén.

Todos los días del año
 le rezo a Santa Teresa,
 Dios me dé una sueghra
 que tenga la lengua presa.

G) Vellas

Aparta d’aí, vella,
 déixame pasar,
 o demo da vella
 non quere apartar.

Unha vella dixo a outra
 polo burato da porta:
 "Ti ghoberna a túa vida,
 que a miña nada che importa."

Unha vella e máis ben vella,
 máis vella que Salamanca,
 botou un peido na cama
 que fixo rachar a manta.

Unha vella e máis ben vella,
 máis vella que San Antonio,
 botou un peido no inferno,
 matou cento un demonio.

Unha vella fixo papas
 e o pote botou fóra,
 hai un ano que foi eso
 e inda hoxe a vella chora.

Unha vella fixo papas
 e botoulle calacú,
 e comeunas pola boca
 e botounas polo cu.

A miña muller é vella,
 de vella non pode andar,
 haina que poñer de cancela
 na entrada do lughar.

COPLAS DE LABOR

As esfolladas do millo
 non dan proveito a ninguén;
 mandei ó meu home a elas
 e esfollárnmo tamén.

Aghora que ven o tempo,
 o tempo das esfolladas,
 para comer coas nenas
 catro castañas asadas.

Se queredes sachos,
 traémolos nós,
 arados de ferro
 e carros de bois.

Aquí vimos os do monte,
 aquí vimos de coller;
 traemos todo collido,
 non temos a que volver.

Unha noite me colleron
 nunha fiada de lan;
 unha noite me colleron,
 noutra non me collerán.

Estamos no tempo
do tréquele, tréquele,
 estamos no tempo
de trequelear;
 estamos no tempo
de mazar o liño,
 estamos no tempo
do liño mazar.

Se queres que o carro cante,
 móllalle o eixo no río;
 despois co eixo mollado,
 canta coma un asubío.

Se queres que o carro cante,
 miña prima Manuela,
 se queres que o carro cante,
 bótalle sebo de vela.

O muiño das Paradas,
 eu ben lle sei o tempero;
 cando está alto, baixalo,
 cando está baixo, erguelo.

Unha noite no muiño,
 unha noite non é nada;
 unha semaniña enteira,
 eso si é muiñada.

Moito che quero, rapaza,
 moito máis che hei de querer;
 cando vou ó muiño,
 sempre me deixas moer.

Anduvécheste alabando
 polos muiños moendo,
 que te ibas casar comigo,
 eso s'inda eu querendo.

Aghora que ven o tempo
 do paxariño cantar,
 canteiros e carpinteiros,
 evos horas de marchar.

Aghora que ven o tempo
 do salgheiriño abrir,
 canteiros e carpinteiros,
 evos hora de partir.

COPLAS PARA NAMORAR

De Madrid veño por verte,
 carabel dos carabeles,
 de Madrid veño por verte,
 non por falta de mulleres.

Los cabellos de una rubia,
 dicen que tienen veneno,
 aunque muera envenenado,
 cabellos de rubia quiero.
Ni con risas ni con veras,
 a ti, serrana, no puedo.

Vivan los cabellos rubios,
 vivan los rubios rubiales,
 vivan los de mi morena,
 que son rubios naturales.

Por un bico que me deras,
 eu non sei que che daría,
 daríache a miña alma,
 daríache a miña vida.

Carretera da Portela,
 las arenas echan flores;
 por aquella carretera
 se pasean mis amores.

Pola Portela pasou,
 pola Portela pasou,
 moitas soidades leva,
 moitas máis me a min deixou.

Mi amor cuando se fue,
 me dijo que no llorase,
 que echara penas al aire,
 pero que no lo olvidase.

Mi amor cuando se fue,
 llorando me dijo así:
 "Adiós, querida del alma,
 que me despido de ti."

Vente conmigho, Rosiña,
 non te quedes na roseira;
 esta noite vai chover,
 rosa mollada non cheira.

Vente vindo, eu voume andando,
 vente vindo, eu voume andando,
 non quero que digha o mundo
 que eu por ti vou esperando.

Debaixo da oliveira,
 non chove nin cae orballo,
 rapaza, se has de ser miña,
 non me deas máis traballo.

Debaixo da oliveira
 da gusto parrandear,
 ten a folla miudiña,
 non deixa entrar o luar.

Algún día fuches miña,
 aghora véñote ver,
 que che quero preghuntar
 se queres volver a ser.

Maruxiña do portelo,
 a do refaixo marelo,
 se te encontro no camiño,
 non che ha de valer "non quero."

Maruxiña, dame un bico,
 pola nai que te pariu;
 o inferno xa n’o hai,
 que o demo mateino eu.

Maruxiña do pan quente,
 túa nai onte coceu;
 dáme un cachiño de bola,
 pola nai que te pareu.

Maruxiña, dame un bico,
 que che hei de dar un pataco,
 non quero bicos dos homes,
 que me cheiran ó tabaco.

Maruxa, ti é-lo demo,
 sempre me andas tentando;
 ou no río ou na fonte,
 sempre te encontro lavando.

Pasei o mar da marola,
 Maruxiña, por te ver,
 pasei o mar da marola,
 a piques de me perder.

Heime d'ir e non me vou,
 heime d'ir e non me vou;
 como me hei de apartar
 de arredor de quen estou?

Eu querer, quéroche ben,
 eu querer, quéroche ben;
 sólo me falta saber
 se ti me queres tamén.

No me mires que me matas
 con esos ojos tristes,
 porque se me representan
 las palabras que me distes.

No me mires de reojo,
 que es mirada de traidor;
 mírame cara a cara,
 que es miradita de amor.

Miña mazán colorada,
 miña mazán colorada,
 anque río e falo a todos,
 para ti estou ghardada.

Miña mazán colorada,
 rubia como unha cereixa;
 eu queríate olvidar,
 o corazón non me deixa.

Moza que estás na ventana
 coa punta do pano fóra,
 eu quéroche ve-la cara,
 o pano non me namora.

Tira de esa ventana,
 no seas tan ventanera;
 una cuba de buen vino
 no necesita bandera.

Te quiero porque te quiero,
 y porque me da la ghana;
 porque me sale el quererte
 de los rincones del alma.

Adiós y no digho a quién,
 adiós y no digho a quién,
 por no despreciar a nadie,
 adiós, mi querido ben.

A perdiz anda no monte,
 o perdighón no valado;
 a perdiz anda dicindo:
 "Ven acá, meu namorado."

Teño un amor na montaña,
 teño outro montañés;
 teño un amor na montaña,
 na ribeira teño tres.

Ben te vin entrar na misa,
 ben te vin arrodillar;
 e coa ghana de mirarte
 non me puiden persinar.

Eses teus ollos azules,
 comprareichos se mos vendes;
 son variñas de xustiza,
 cadeas con que me prendes.

Esta noite hei d'ir alá,
 rapaza, non teñas medo;
 déixame a porta atrancada
 cunha palla de centeo.

O meu amor é pequeno,
 se é pequeno así o quero;
 lévoo no rodo da saia
 e parrandeo cando quero.

Teño un amor que me quere,
 outro que me dá diñeiro;
 outro que me desenghaña,
 aquel é o verdadeiro.

Heicho de dar, queridiña,
 heicho de dar que o teño;
 heicho de dar, queridiña,
 o anillo do meu dedo.

Si Dios del cielo quisiera,
 y la Virgen del Pilar,
 que tu ropita y la mía
 fueran juntas a lavar.

O meu amor é José,
 bonito como unha rosa,
 teño medo que mo leve
 algunha moza envidiosa.

Heime de embarcar e irme,
 heime de embarcar e irme,
 rema, barqueiriño, rema,
 que o meu corazón vai firme.

Moreniña por morena,
 téñoche o ollo botado;
 has de ser miña muller,
 ou non hei de ser casado.

Amante mío del alma,
 hechicero de mis ojos,
 dime cómo y hasta cuándo
 han de durar tus enojos.

Escribíchesme unha carta,
 pero non teño papel,
 para ti, meu queridiño,
 na folla dun carabel.

Escribíchesme unha carta,
 papel branco e tinta verde;
 eu non quero que m’escribas,
 quero que veñas a verme.

Escribíchesme unha carta,
 papel branco e tinta verde;
 eu non quero que m’escribas,
 quero que veñas a verme.

Ollos verdes son traidores,
 azuis, mentireiros;
 os castaños son firmes
 e verdadeiros.

Estreliña do luceiro,
 estreliña do luceiro,
 quen ten amores non dorme
 senón o sono primeiro.

Estreliña do luceiro,
 e máis da claridá,
 vaise o día, vaise a noite,
 vaise a nosa mocedá.

COPLAS DE DESAMOR

Carretera da Portela,
 maldito quien te fundó,
 por allí marchó mi amante,
 a esta tierra no volvió.

Botei un limón a nado,
 foi cerrado e veu aberto;
 aghora que vou sabendo
 que o teu amor non é certo.

Teño unha herba na horta
 que lle chaman os asentes;
 para contestar comigo,
 inda che han de caír os dentes.

Teño unha herba na horta
 que lle chaman ceredonia;
 para contestar comigo,
 tienes muy poca memoria.

A raíz do toxo verde
 é moi mala de arrincar;
 os amoriños primeiros
 son moi malos de olvidar.

Os amoriños primeiros,
 olvidalos non hai razón,
 que sempre deixan quedar
 raíces no corazón.

Os amoriños primeiros
 olvidáronme moi cedo,
 pero os que aghora tomei
 para sempre me prenderon.

Fuiste mi primer amor,
 llevaste mi corazón.
 No hay amor como el primero,
 siempre lleva lo mejor.

Fuiste mi primer amor,
 me enseñaste a querer;
 no me enseñes a olvidar,
 no lo quiero saber.

Olvidáchesme, olvideite,
 nada che quedei debendo;
 déchesme a carta de pagho,
 deiche o recibo correndo.

O meu corazón é terra,
 heino de ir mandar labrar,
 para sementar as penas
 que por ti hei de pasar.

Paseando por tu calle,
 rondando voy sus esquinas.
 Estas si que son finezas,
 si fueran aghradecidas.

Queridiña con xabón,
queridiña con xabón,
 tódalas manchas se lavan,
 menos as do corazón.

Como quieres que la hiedra
 en el invierno se seque,
 como quieres que olvide
 a quien he querido siempre.

Arrimeime a un pino verde
 para ver se me consolaba;
 e o pino, como era verde,
 ó verme chorar, choraba.

Una peña se quebranta,
 un barco se balancea,
 un toro bravo se amansa,
 un amor firme falsea.

Siempre me dices adiós,
 no me dices hasta cuándo.
 Siempre me dejas quedar
 un poquito suspirando.

Arrimeime a un pino verde
 para ver se me consolaba;
 e o pino, como era verde,
 ó verme chorar, choraba.

O cariño é un ladrón,
o cariño é un ladrón,
 meteuse na miña casa,
 rouboume o corazón.

O cariño é un ladrón
 que polos ollos se mete
 e despois no corazón
 puñaladas da de muerte.

Corazoncito, no llores,
 ni te muestres afligido.
 Aquel que ha sido y no es,
 como si no hubiera sido.

El ramo de San José
 todos los años florece;
 las palabras que me diste,
 donde van que no aparecen.

Meu amor, como fixeches?
 Meu amor, como fixeches?
 Xa os camiños botan herbas
 desde que aquí non viñeches.

No te acuerdas qué m’has dicho
 estando en conversación,
 que se aplanarían los montes,
 pero tu firmeza no.

Los montes no se aplanaron,
 que se quedaron así.
 Los montes no se aplanaron,
 pero tu firmeza sí.

Cambiaches ouro por plata,
 e plata por calderilla.
 Cambiáchesme a min por outra,
 eu a ti non cho faría.

Queridiña, donche os ollos,
 tamén che me don os meus;
 ha-los d’ir lavar ó río,
 onde a troita lava os seus.

Mis ojos lloran por verte,
 mi corazón por amarte,
 mis labios por darte un beso,
 mis brazos por abrazarte.

O amor da costureira
 era de papel e mollouse;
 aghora, costureiriña,
 o teu amor acabouse.

Los amores con que me miras
 no son los acostumbrados,
en el mirar se conoce
 que andan los tiempos cambiados.

Una ghotera continua
 ablanda a un duro peñón,
 y mis suspiros no pueden
 ablandar tu corazón.

COPLAS REFERENTES A CASAR

Eu queríame casar,
 miña nai dime que é cedo;
 ela como está casada
 non sabe a ghana que eu teño.

Eu queríame casar,
 miña nai, non teño roupa,
 casa, miña filla, casa,
 que unha perna tapa á outra.

Casadiña de tres días,
 onde che van os colores?
 Nin casada, nin solteira,
 nunca chos tuven mellores.

Eu caseime por un ano
 para ver a vida que era,
 o ano vaise acabando,
 solteiriña, quen me dera.

Tomei amores dun xastre,
 olvideinos dun canteiro,
 e para acabar con todo,
 caseime cun serralleiro.

Terra fría non dá pan,
 terra fría non dá pan;
 vale máis estar solteira
 que casar cun balandrán.

Pereira que non ten peras,
 quen ha de subir a ela?
 Mociña que non ten honra,
 quen ha de casar con ela?

Miña nai por me casar,
 prometeume canto tiña,
 aghora que me casou,
 botoume cunha ghaliña.

COPLAS QUE FAN REFERENCIA Á NAI

Miña naiciña querida,
que lle fixo o meu pai?
A barriga vai inchando
e o cabazo alá o vai. 

Miña nai, miña naiciña,
como miña nai ningunha,
que me quentou a cariña
co calorciño da súa. 

Miña nai doume unha tunda
co aro dunha peneira,
miña nai teña verghoña
que aí vén a xente da feira.

Miña nai doume unha tunda
e despois doume un abrazo,
e despois acariñoume
coas costas dun angazo. 

Miña naiciña querida,
que barbas ten aquel home,
cala, miña filla, cala,
que o inverno todo o come. 

Miña nai e maila túa
van xuntas á romaría,
a túa, como é larpeira,
comeulle todo á miña. 

Miña nai do corazón,
miña nai do corazón,
a tódalas vexo ir,
á miña naiciña non. 

Miña nai, como era pobre,
mandoume ir coas ovellas;
o lobo comeume dúas,
aquí lle traio as orellas. 

Miña nai, o pote ferve,
a vosa filla non vén;
o porteliño da horta
alghún ghalanciño ten. 

Miña nai, como era pobre,
non tiña pan que me dar;
encheume a cara de bicos
e rebentou a chorar. 

COPLAS REFERENTES AOS SANTOS

Nosa Señora da Ghrela
ten un vestido de seda.
Quen llo deu, quen llo daría?
San Xorxe de Codeseda. 

Miña Virxe de la O,
eu este ano ala non vou,
tiña o diñeiriño xunto
e non sei quen mo levou. 

San Antonio, queridiño,
casamenteiro de vellas,
por que non casas ás mozas
que mal che fixeron elas. 

Para cantar veño eu,
para cantar veño eu,
Nuestra Señora me axude,
Señor San Bertolomeu. 

Día de San Agustín,
día de San Agustín,
tódas las penas se acaban
las mías no tienen fin.

Alá enriba non sei onde,
receille a non sei que santo,
rezándolle a non sei quen,
ghánase non sei que tanto. 

Quen me dera estar no ceo,
día de Tódolos Santos,
pra ver aquela Señora
amparadiña de tantos. 

Veintiún años tenía
cuando la vista perdí.
Santa Lucía, querida,
tened compasión de mí. 

San Benitiño do ollo redondo,
hei d’ir alá, miña nai, se non morro,
hei de levar unha bota de viño
e unha bola de pan pro camiño. 

Virgen do Carmen, valeme,
que estou no medio do mar,
non hai barqueiro que reme
nin remo para remar. 

Virgen de la Soledad,
Virgen de la Soledad,
a mal tiempo buena cara
que Dios lo remediará. 

Si quieres saber el nombre
de mi amor como se llama,
acuérdate de aquel Santo
que le floreció la rama. 

COPLAS QUE INCITAN AO BAILE

Desde o alto do Carbón,

eu ben che vexo a Barbeira,

ós fillos da Filomena
tocareille a muiñeira. 

Para quen entrou no baile,
para quen entrou agora,
para quen entrou no baile,
hei cantar a noite toda. 

Esta vai por despedida,
esta vai por derradeira,
esta vai por despedida
dunha rapaza solteira.

Pola folla da oliveira,
pola folla da oliveira,
entrá, mozos, a bailar,
que vai tocar a Cerdeira. 

Con miña rapaciña
teño que bailar de cote,
que lle deixaron seus pais
doce mil reás de dote. 

Entrá, mociños, entrá,
pola porta para adentro,
quen me dera que entrara
quen teño no pensamento. 

Baila con ela, ghalán,
baila con ela, ghalán,
anque lla vaias pedir,
eu ben sei que non cha dan. 

Baila con ela, sen dúbida,
baila con ela, sen dúbida,
é filla dun arrieiro,
hache de dar unha mula. 

Unha volta polo medio
e outra polo arredor,
así fai o que ben baila,
así fai o bailador.

Arrímate, bailador,
arrímate que non pecas,
el que baila e non se arrima
es que come pan a secas.

Baila que podes bailar,
baila que podes bailar,
leváche-lo mellor mozo
que había neste lughar.

Entrar a bailar, bailando,
entrar a bailar, bailando,
chama a quen che parecer,
a min deixame tocando. 

Por cantar e por bailar,
nada se perdeu no mundo,
se perdeu por murmurar
a vida de cada un. 

Eu cantar non sei cantar,
eu bailar non sei dar volta,
inda teño de aprender
co ghalán da miña porta. 

Miña garganta churrera,
miña garganta churrera,
te tengo que comparar
con la música de guerra. 

Miña gargantiña rouca,
miña gargantiña rouca,
quen che me dera cambiar
miña garganta por outra.

A ruiña non vale nada,
a ruiña non vale nada,
inda non veu aquí hoxe
quen me ten dado palabra.

A ruiña non vale nada,
ela vai digna de ver,
quen non ten amores nela
ha de os desear ter. 

Esta ruadiña de hoxe,
mañán hache de sonar,
ela que sone que non,
nós habemos de ruar. 

Inda che hei de botar outra,
inda che hei de botar outra,
inda che hei de botar unha
que che ha caír a roupa. 

O ghaiteiro de Sorribas,
mal raio de Dios o mate,
non quere tocala ghaita
sen tomalo chocolate. 

Heiche de tocar as cunchas,
miña carapucheiriña,
heiche de tocar as cunchas
naquela corredoiriña. 

Heicho de dar e dareicho,
tocadora do pandeiro,
heicho de dar e dareicho
o meu corazón enteiro. 

Ai, que ben baila aquel mozo!
Ai, que buenos puntos hace!
Imposible no tuviera
maestro que le enseñase.

Viva quien canta y quien baila,
viva quien sabe querer,
viva quien en el mundo pasa
pena por una mujer!.

Si queres que te lo diga,
cantando te lo diré;
cantando tomé amores,
cantando los olvidé.

Que ben baila, que ben baila
o da chaquetiña longa,
inda bailaría mellor
se a tivera redonda. 

Para cantar veño eu,
para bailar meu irmán,
para tocar o pandeiro,
viva quen o ten na man. 

Este pandeiro que toca
é de coiro de ovella,
inda onte comeu herbas,
hoxe toca que rabea. 

Toca pandeireta, toca,
senón heite de rachar,
que me costaches os cartos,
axúdamos a ghañar. 

A pandeireta rompeu,
Santísimo Sacramento,
a pandeireta rompeu,
metédelle as ferriñas dentro. 

Esta que canta comigo,
esta si que canta ben;
esta si que ten gracia,
esta si que gracia ten. 

Canta, compañeira, canta,
aleghra los corazones,
que non dighan que temos
pena por nuestros amores. 

COPLAS DE CONNOTACIÓN SEXUAL

Ai, miña nai!
Que tes miña filla?
Ándame unha cousa
na berberichiña.
Pois se che anda,
déixaa andar;
a berberichiña
aí che ha de quedar. 

Se mo deches, non mo deras,
eu pedir non cho pedín;
déichesllo a quen quixeches,
quéresmo cobrar a min. 

Esta noite e maila outra
e maila outra pasada,
abalei unha pereira
que nunca fora abalada. 

Se ti queres e eu quero,
nena da cara redonda,
se ti queres e eu quero,
unha cama nos abonda. 

Amor mío, vienes tarde,
has de dormir al sereno,
ábreme las puertas, niña,
y verás que tarde tengo. 

Amor mío, vienes tarde,
amor mío, tarde vienes,
ve a cumplir con otras damas,
conmigho cumplido tienes. 

Rapaciña do meu tempo,
chamáchesme a min rapaz,
durme comigho unha noite,
pola mañá xa verás. 

Eu pedinllo, ela doumo
debaixo dunha carquiexa;
eu pedinllo, ela doumo,
eu dela non teño queixa. 

Moza que estás na ventana,
retírate para dentro;
non fagas pecalos homes
nese sexto mandamiento.

Nena que véndelas peras,
cantas che mandaron dar,
para ti, meu queridiño,
non mas mandaron contar. 

Noche oscura, noche oscura,
para mi lindo reghalo,
que aborrecido me trae
las noches de luar claro. 

COPLAS DE LUGARES

O Cachafeiro ten a rama,
o Cachafeiro ten a rama;
Forcarei da miña vida,
Soutelo da miña alma. 

O carballo da Portela,
ten a folla revirada,
que lla revirou o aire,
unha noite de xiada. 

Villagarcía de Arosa,
bien te puedes alabar,
Santiago, con ser Santiago,
no tiene puerto de mar. 

COPLAS DE ANIMAIS

O paxaro de María,
anda nas miñas cereixas,
come, paxariño, come,
veremos cantas me deixas. 

Paxariño ghorrión,
onde vas face-lo niño?
Á horta do señor cura,
no máis alto ramalliño. 

O paxaro cando chove,
mete o rabo na silveira,
así fan as boas mozas
cando non hai quen as queira. 

O corazón da pulga,
quen o puidera guisar,
daba xantar e merenda
e cea para cenar. 

Heiche de dar o boi louro,
e máis a vaca marela,
e máis a filla máis nova,
se non queres a máis vella. 

Miña prima ten un ghalo,
canta como unha ghaliña,
dámo, miña prima, dámo,
dámo, miña queridiña. 

O demo e maila mona,
tuveron unha porfía,
o demo, que era noite,
a mona, que era día. 

Velaí vai o raposo,
polo camiño do carro,
leva os ollos na cabeza
e o cu debaixo do rabo. 

Rapa raposo,
a cabalo de un toxo,
non comas o año
de Pedro Castaño. 

OUTRAS COPLAS

Esta noite hei d’ir á tuna
cun pau de oliveira branca;
o que ghasto de zapato
tamén o aforro de manta.

Adiós, domingo de Entroido,
adiós, meu queridiño,
hasta domingo de Pascua
non che hei comer máis touciño.

Hai un frío que rabea,
nesta terra non se para,
imposible que non veña
da serra de Millerada.

Non chas quero, non chas quero,
navizas do teu naval,
non chas quero, non chas quero,
que me poden facer mal.

Adiós, domingo de Entroido,
adiós, meu queridiño,
hasta domingo de Pascua
non che hei comer máis touciño.

Hasta a folliña do millo
tamén ghasta cobardía,
deixa o orballo da noite
para beber polo día.

Adiós ríos, adiós fontes,
lavadoiros de lavar,
adiós mozas do meu tempo,
moito me habés de acordar.

Eu e maila miña compañeira
sempre nos queixemos moito,
pola primeira que morra
a outra ha de poñer loito.

Compañerita y hermana,
compañerita y hermana,
tus amores y los míos
pasan el puerto mañana.

Compañerita leal,
compañerita leal,
yo por ti pongo la vida
en la punta de un puñal.

Arriba non hai que temer,
arriba non hai que temer;
se nos levan á cadea,
hanos de manter.

Arriba non podo máis,
arriba non podo máis,
non poden os meus suspiros
alcanzar os teus “ais”.

Asubía que fai vento,
asubía que fai vento,
tamén eu che asubiaba
cando era do teu tempo.

Herba do trebo, meniña,
herba do trebo, rapaza,
herba do trebo, meniña,
herba do trebo che naza.

Sementei millo miúdo
na ventá do ferreiro,
sementei millo miúdo,
naceume un carabeleiro.

Sementei millo miúdo
no colo dunha rapaza,
sementei millo miúdo,
millo miúdo che naza.

Esta terra inda non é miña,
se non é, inda será,
sementei o trigo nela,
non sei se nacerá.

Vámonos de aquí, que é horas,
miña cariña de rosa,
vámonos de aquí, que é horas,
que esta terra non é nosa.

Mira que te mira Dios,
mira que te está mirando,
mira que te vas a morir
sin saber cómo ni cuándo.

Miña filla, confesión,
miña filla, confesión,
as castañas que comiches,
de que castiñeiro son?

Viva la gente del trono,
viva la gente tronera,
de los hijos de mi padre,
yo soy el más calavera.

Viva la gente del trono,
viva la gente tronera;
viva quen ten amores
do lado dalá da serra.

A muller que capa os homes
vive no campo de Noia,
fuxí, homes, fuxí, homes,
que aí vén a capadora.

Esta noite vai chover,
esta noite vai chover,
eu ben sei das abrighadas
onde me hei d’ir acoller.

Déixate andar, Manuel,
coa capa remendada,
déixate andar, Manuel,
quen mal anda, mal acaba.

Teño un pote vello,
todo está furado,
verte polo fondo
coma polo lado.

Miña cuñadiña nova,
meu irmán éche pequeno,
se queres que medre logo,
daráslle o almorzo cedo.

Heiche de dar o boi louro
e maila vaca marela,
e maila filla máis nova,
se non queres a máis vella.

Xa me dixo teu pai
que te chame a bailar,
e no medio do baile
que te deixe quedar.

Que ben che queda o sombreiro
posto por riba dos ollos,
que ben che queda o sombreiro,
non lle queda así a todos.

A ladra da escopeta
é a miña encubridora,
pensan que veño de caza,
veño de ver a señora.