Francisco Regueiro Moreira

Mestre de carpintaria, canteiria e escolante.

Achámanos diante dun dos homes mais apaixoantes da Terra de Montes o que ó traveso dos 77 anos de vida desenrolou toda clas de traballos manuales, artísticos, intelectuales e docentes. Naceu en Santa Mariña de Tomonde —Cerdedo— o 15 do outono do 1884, fillo de Gumersindo Regueiro Pérez e de Benta Moreíra Alonso, nada en Sabucedo a onde se foi vivir o ficar viuda cando o neno tiña somentes 11 meses. Ós cinco anos asisteu a escola do ex seminarista e cereiro Xosé Cabada e logo a do escolante don Xosé Carballeda, di a este respeito nas «Memorias» que deixou da súa vida, gardadas polo fillo Francisco Regueiro Rivas, tamén escolante: «…aprendí la lectura en un manuscrito de Saturnino Calleja y en unos ejemplares llamados «Proceso» que era un libro de lectura que se adquiria en las Audiencias y que contenía causas y procesos habidos, y que se adquirian en los pueblos traidos por los papeleros que los vendían y cambiaban por trapos y chatarra…» Ós dez anos e meio deixou a escola para adeprender oficio inda que a súa paíxón e vocación era a cultura, o saber, o insino, di:

…y con los libros que tenía (o deixar a escola) y otros que fui adquiriendo en la feria de Codeseda mejoré notablemente mis conocimientos…

No 1897 encetou a vida de traballo como aprendiz de carpintaria co tio Xoán Moreiras, fóronse pra vila de Ares como carpinteiros de ribeira, a soldada un real a semán ó remate déulle seu tio 15 pesos: «…para traer para la casa y arreglar la vida todo el invierno…» A volta comprou na vila da Estrada unha serra para con ela e unha machada facer alguns traballos na casa. Como de carpinteiro non había moito traballo, no 1899 o devandito tio empregóuno de canteiro nas fortificacións de Montefaro-Cervás —Ares— as ordes dun mestre de Codeseda.. As baterías de Coitelada, Bailadora e o Segaño amosan inda hoxe o bon facer de este aprendiz de canteiros e infindos mestres de Codeseda, Arca, Souto, Quireza, Sabucedo, Tabeirós…

A pregazón da naiciña que o quería a súa veira, traballou de carpinteiro con un mestre de Codeseda, arte ésta que con mais ou menos adicazón non a deixou mais, dende o 1900 traballou pola súa conta gañando cinco reás, traballando 12 horas a mantido; na casa onde naceu o que escribe inda se conserva unha mañifica mesa redonda cos pés torneados, obra con outras do mestre.

Decote inquedo e de infindas posibilidades, ós 16 anos tocaba o armonio na parroquia, dende ben rapaz tocou o caramel soio e cos gaiteiros que viñan as festas da parroquia, encetando a tocar a gaita que lle deixaban os gaiteiros, como adiantaba moito pregabanlle que adequerise unha, así o fixo:

…El dia 5 de noviembre de 1905, pasé a Bugarín y la compré la gaita a un gaitero que habia allí, le pagué por ella 12,50 pts. y un tambor 2,50; luego fui a Santiago y compre bombo y platillos y comencé actuar por las parroquias mas inmediatas hasta Cerdedo, Forcarey… Los contratos eran muy bajos, las fiestas se contrataban entre 10 y 12,50 pts. me solian quedar libres en cada romaria despues de pagar al cajero y bombero de 5 a 8 pts. llevando de casa la comida.

Logo construeu un muiño para a casa e a «maquía», tamén unha serra movida por unha gran hidráulica de madeira… Home popular e de todos benquerido, casou en Forcarei con unha bélida moza: Isolina López Chamosa o 24 do agosto do 1907 enchendo de ledicia o fogar dandolle dous filliños, pero esta felicidade rematou ben axiña, un dos fillos morreu o póuco do nacimento, a bélida dona tivo o pasamento o 1913, a sua naiciña o 1925; o desconsolo do mestre foi sin medida e máis cando a treidora morte lle levou o fillo que lle ficaba Anxel, ós 18 anos cando remataba a carreira do Maxisterio.

Si ben é certo que as disposicións para o arte e o traballo eran infindas en este home o intrés pola cultura eran sin medida e a idade dos 25 anos encetou os estudos na Escola do Maxisterio de Santiago —curso 1909-1910— rematando a carreira coas meirandes notas; xa mestre foi nomeado para a escola da Graña-Covelo; no 1914 para a Escola de Couso —Campo Lameiro—; o 1916, despois das oposicións comenentes chega o posto meirande por él desexado ser o primeiro Mestre Nacional do pobo onde vivía —Sabucedo— escola criada pola R. O. do 23 de Santos do 1915, sendo nomeado para a misma o 7 de xaneiro do 1916, co soldo de 1.000 pts. o ano. Como en Sabucedo non hai local para a escola, na Estrada dinlle que o arranxe él, enxergándoo persoamente na sua casa-vivenda, moi doado para aquel intre, como canteiro abrindo grandes fiestras e encerados nas paredes, baixiños pros nenos pequenos, para os demáis un de seis ms. de longo por dous de ancho; como carpinteiro fixo tamén as mesas, bancos e demáis material para a escola que foi modélica na comarca; porque tamén o era o mestre, en ela faciánse traballos de marqueteiria, planos da freguesia coas escalas comenentes, angulos, diagonales, camiños, regatos, rios e fontes, escola aitiva, estudos «in situ». Como bó músico creou coros na escola sin que faltasen os gaiteiros, cantando e tocando nas misas e procesións na parroquia e nas da comarca. Sin que ninguén lle pagase puxo escola para os maores, froito de esta laboura de 40 anos son na parroquia de 55 veciños uns 30 escolantes, catro cregos, dous ou tres médicos, cadeirádigos de Universidade e demais profesionaes en todos os ramos do traballo, esta laboura foi decote gabada polos Inspectores do Insino e polo Axuntamento.

Os veciños encarregábanlle as partillas, escrituras de compras e vendas; a él e ao bondadoso crego don Remixio acudían os frigueses cando xurdía antre éstes algunha barafunda.

O 3 de xuño do 1940,, casou novamente eoa dona María Arxentina Rivas Obelleiro, de esta vegada o Señor déulle a ledicia de outra muller bóa e un fillo que tanto desexaba, tamén gabado escolante, que moito o quixeron e axudaron deica o pasamento en aquel día tristeiro para Sabucedo e comarca do 24 de xaneiro do 1962; o corpo sin vida do gran mestre déulles a derradeira leición: a do amor e servicio os alumnos e veciños que o acompañaron cheos de door.

Home tan aitivo en todos os aspeitos da vida, inda tivo tempo pra traballos histórico-literarios da meirande importancia. Foi colaborador de case que toda a prensa da Galiza: «Faro de Vigo», «Correspondencia Gallega» dende 1915; «La Provincia», 1918; «Diario de Pontevedra», 1912; «El Emigrado», 1944, e outros máis. Como investigador nos arquivos parroquiais e comarcáns deixóunos a «Historia de Sabucedo», manuscrita a dúas tintas, libro obligatorio na escola; «Historia da Yeguada» e da «Rapa das Bestas», «Historia dos Cregos da Parroquia de Sabucedo», «Arbol Xenealóxico da Familia Mareira», da que él foi o derradeiro membro; todos se achan inéditos. A laboura como mestre deixóuna recopilada en dous volumes manuscritos a catro tintas nos que se alcontran según dí o fillo: «…los calendarios escolares, presupuestos, fichas antropológicas de cada uno de los alumnos, fichas sociológicas de los que iban abandonando la escuela y mil y una estadísticas de cada una de las cosas existentes en el pueblo. En ellos se contienen también el relato día a día de la vida de Sabucedo: el tiempo que hizo en cada mes, que frutos se recogieron, los acontecimientos de cada día en el pueblo, la epidemia de gripe del año 1919; la Guerra Civil, los mozos que marchaban, el duelo del pueblo por los que no no volvían (antre estes o millor alumno do Mestre, Adolfo ObeIleiro Garrido, morto no Sollube), en fin, cada una de las efemérides que tenían influencia en la vida de su parroquia y escuela».

Foi un verdadeiro mestre en todo e pra todos; en esta laboura non descausóu deica os derradeiros días da vida. En Sabucedo a Estrada e Tomonde… deixóu un rego tan fondo de amor e lembranza que coido que endexamáis esmorecerá. (1)